درمان عدم توجه و روش های آن
قبل از توضیح در خصوص درمان عدم توجه و روش های کنترل و پیشگیری این اختلال، به توضیح کوتاهی در خصوص این اختلال می پردازیم. عدم توجه نوعی اختلال مغزی می‌باشد و معمولا با اختلالات دیگر همچون بیش فعالی، اختلال در یادگیری همراه می باشد. علائم افراد درگیر با اختلال عدم توجه نسبت به افراد دارای ناتوانی نقص در توجه بسیار شدیدتر بوده با مداومت بیشتری نیز همراه است. این اختلال گاهی تمام ابعاد زندگی افراد درگیر را تحت اثر مخرب خود قرار داده و فرد نمی‌تواند عملکرد مطلوبی در زمینه‌های یادگیری و روابط اجتماعی ارائه دهد. چنانچه در دوران کودکی شناسایی شود و روند درمان عدم توجه در همان دوران به سرعت طی شود ، به راحتی کنترل و درمان خواهد شد و از بروز علائم آن در بزرگسالی جلوگیری خواهد شد و فرد می‌تواند زندگی ایده‌آلی داشته باشد.
بروز علائم عدم توجه در بزرگسالی با علائم آن در دوران کودکی متفاوت است. حرکات زیاد از حد، پریدن وسط حرف دیگران و بی‌توجهی نسبت به دیگران که در کودکی بروز پیدا می‌کنند، در دوران بزرگسالی در جسم فرد کمتر بروز پیدا کرده و به شکل یکسری رفتارهای آزار دهنده مانند: بی‌قراری، عدم تمرکز، کار کردن بیش از اندازه، صبر کم، واکنش‌ها و تصمیمات بدون تفکر قبلی، گم کردن وسایل، ناراضی بودن از شرایط و بدقولی، خود را نمایان خواهد کرد.
تاکنون هیچ روش قطعی برای درمان عدم توجه کشف نشده است. اما با توجه به افزایش افراد مبتلا به این اختلال و نیاز به درمان، تحقیقات و پیشرفت های بسیاری شکل گرفته است که با انجام آن ها و رعایت برخی نکات ساده، می توان گفت که امروزه این اختلال قابل درمان شده است. از جمله روش‌های درمانی (کنترلی) میتوان به درمان دارویی و غیر دارویی اشاره کرد که در ادامه‌ی مطلب به ساز و کار هرکدام و مزایا و معایب هر روش خواهیم پرداخت.
اکثر خانواده ها علاقه ندارند که فرزندشان از قرص ها و داروهای مختلف برای درمان عدم توجه استفاده کند. زیرا روش های دیگر درمان، عوارضی که مصرف قرص ها و داروها دارند را نداشته و نیازی به صرف زمان طولانی و هزینه زیاد ندارند. درمان عدم تمرکز با روش های بدون دارو به خوبی شکل می گیرد و توصیه ما نیز استفاده از این روش ها می باشد. در صورتی که علاقه به شروع درمان عدم توجه بوسیله این روش ها را دارید و قبلا از قرص و دارو استفاده می کرده اید، حتما به متخصص خود این موضوع را اطلاع رسانی کنید. در ادامه به بررسی برخی از این روش ها می پردازیم.
امروزه با ظهور دستگاه های جدید نوروفیدبک، همانند لورتا نورفیدبک که قدرتی به اندازه چند برابر دستگاه های قبلی نوروفیدبک دارند، درمان اختلالات مغزی مانند عدم توجه بسیار ساده شده است. این روش درمان اثر بیشتر و طول درمان کوتاه تری نسبت به سایر روش های درمانی دارد. لذا امروزه به عنوان روش اصلی درمان عدم توجه در کشورهای پیشرفته ای همچون آمریکا و اروپا شناخته می شود.
بهتر است کودک بتواند در طول درمان عدم توجه و تصمیم‌گیری‌ها نقش داشته باشد و در مسیر درمان هرجایی که به هدف مورد نظر جهت تغییر و بهبود در رفتار دست یافت، مورد تشویق قرار گیرد و بسیار اهمیت دارد که به او به خاطر رفتار خوبی که داشته جایزه نیز داده شود. درمان‌هایی که کودک در آنها نقش کم رنگی دارد و یا در روند درمان به جای تشویق، تنبیه وجود داشته باشد به هیچ عنوان موفقیت آمیز نخواهند بود. بهتر است در این نوع روش درمانی همواره پدر یا مادر، در کنار فرزند حضور داشته باشند تا بتوانند هیجانات او را کنترل نمایند.
مهارت‌های فکری (شناختی) به کودک در حل مسائل و کنترل نمودن ذهن و بدن خود، همچنین در مدیریت فعالیت‌ها شامل خود کنترلی، نقش آفرینی و تمرین و تکرار رفتارها قبل از ایجاد موقعیت‌های خاص دنیای واقعی، کمک می‌نماید. کودک با استفاده از مهارت‌های فکری می‌تواند در مورد عواقب یک تصمیم یا یک رفتار خاص، قبل از وقوع آن در دنیای حقیقی تفکر داشته باشد تا در هنگام مواجهه با همان موقعیت یا موقعیت‌هایی مشابه با آن، بتواند بهترین رفتارها را از خود بروز داده و بهترین تصمیم را بگیرد.
کودکانی که از عدم توانایی در کنترل خشم رنج می‌برند باید توسط افراد متخصص تحت نظر قرار گیرند تا بتوانند در موقعیت‌های مختلف خشم خود را مدیریت نمایند. در این روش به کودکان آموزش داده می‌شود که علائم اولیه‌ی بروز خشم (خستگی، کلافگی و غیره) را شناسایی کنند. سپس مهارت‌هایی را یاد می‌گیرند که بتوانند پس از شناسایی خشم، با آن مبارزه و آن را خنثی سازند.
افراد درگیر با عدم توجه معمولاٌ از روابط اجتماعی مطلوبی برخوردار نیستند و مهارتی در این زمینه ندارند. این افراد نزد دیگر همسالان خود جذابیت خاصی ندارند و همواره عزت نفس و اعتماد به نفس پایینی دارند. مهارت‌های اجتماعی به عنوان روشی برای درمان عدم توجه به آنان کمک می‌کند تا تعاملات خود با دیگران را بهبود ببخشند. این مهارت از طریق شرکت در بازی‌های گروهی و ایفای نقش‌های راهبردی تقویت می‌شود. کودکان در این روش مهارت‌های اجتماعی گوناگونی را می آموزند. این مهات ها شامل موارد زیر می باشند:
- نحوه‌ی برقراری ارتباط صحیح با دیگران
- زبان بدن (متناسب با سن و سال کودک) و نحوه‌ی نگاه کردن در هنگام صحبت کردن با دیگران
- تقویت مهارت گوش دادن به دیگران
- نحوه‌ی صحیح شرکت در بازی‌های گروهی و همکاری با دیگران در طول بازی
مشاوره‌ی خانواده معمولاٌ برای اعضای دیگر خانواده کاربرد فراوان دارد و به آن ها این امکان را می‌دهد تا رفتارهای کودک درگیر با اختلال عدم توجه را بهتر درک کنند. وظیفه‌‌ی مشاور خانواده این است که به همه‌ی اعضای خانواده آگاهی دهد که آن ها مقصر ایجاد این نوع اختلال نیستند، اما در کنترل و درک و پاسخی که به رفتارهای کودک مبتلا می‌دهند می‌توانند بسیار مؤثر باشند.
استفاده از داروهای شیمیایی از دسته‌ی انتقال دهنده‌های عصبی که منجر به آزاد سازی ماده‌ای به نام دوپامین می‌شوند برای درمان عدم توجه توسط پزشکان متخصص توصیه می‌شود. هرچه ترشح دوپامین در مغز افزایش بیشتری داشته باشد کنترل و در نتیجه درمان رفتارهای نابهنجار، بیش فعالی و همچنین مشکلات ناشی از عدم توجه نیز به مراتب موفقیت آمیزتر خواهد بود. ( تمامی روش‌های درمانی موجود با دارو، بیشتر جنبه‌ی کنترلی داشته و تنها قادر هستند علائم را کاهش دهند یا از انتقال اختلال به دوران بزرگسالی تا حد زیادی جلوگیری نمایند. اما به هر نحو اگر درمان متوقف شود، احتمال بازگشت علائم وجود دارد. استفاده از این داروها ممکن است باعث عوارض بسیار شوند و یا باعث تداخل با سایر مواد شوند. لذا مصرف آن ها حتما باید با دستور و تجویز پزشک متخصص انجام شود.)
این داروها به دو دسته‌ی زیر تقسیم می‌شوند:
- داروهایی که اثر کوتاه مدت دارند (IR)
- داروهایی که اثر طولانی مدت دارند (LA)
مقایسه داروها با اثر بلند مدت و کوتاه مدت
استفاده از داروهای با اثر کوتاه مدت برای درمان عدم توجه ، دارای اثری در حدود سه ساعت می باشند. که این مقدار در مقایسه با داروهای با اثر بلند مدت کمتر می باشد. ترتیب اثر آن ها بسته به نوع داروی مصرفی حدوداٌ از شش ساعت الی دوازده و در برخی داروها نیز بیش از دوازده ساعت می‌باشد.
پس از مصرف این دسته از داروها تقریباٌ سی دقیقه زمان لازم است تا اثر آرام‌بخشی آنها احساس شود. همچنین داروهای غیر محرک سیستم عصبی نیز جهت درمان عدم توجه مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر این اختلال با بیش فعالی یا اضطراب همراه باشد پزشکان معمولاٌ از داروهای دیگری مانند داروهای ضد اضطراب نیز همراه با داروهای دیگر که تجویز می کنند، استفاده می‌کنند تا بتوانند مدیریت بهتری برای حل مسئله داشته باشند.
نکات مهم در خصوص نحوه مصرف دارو
داروهای مؤثر بر کنترل و معالجه عدم توجه باید حتماٌ تحت نظر پزشک متخصص و با تجویز او مصرف شوند. از مصرف خودسرانه و یا تغییر نسخه‌ی تجویز شده بدون مشورت با پزشک متخصص جداٌ بپرهیزید. معمولاٌ پزشکان مصرف دارو را با دوز کم آغاز می‌کنند اما گاهی لازم است پزشک میزان و زمان‌بندی مصرف دارو را تغییر دهد تا بتواند اختلال عدم توجه را با توجه به میزان شدت و ضعف آن هرچه بهتر کنترل نماید، همچنین تغییر دوز مصرفی دارو با کنترل عوارض جانبی دارو نیز ارتباط مستقیم دارد.
گاهی مصرف یک داروی خاص اثر چندانی بر جای نمی‌گذارد و علائم بیماری، به شکل سابق و یا حتی بسیار شدیدتر ادامه پیدا می‌کنند، در این مواقع پزشک مصرف آن را متوقف کرده و داروی دیگری را جایگزین آن می نماید و اگر مؤثر واقع شد، دوز آن را به تدریج تا مرحله‌ی کنترل اختلال افزایش دهد. همان‌طور که بیان شد، درمان عدم توجه، روندی حساس و پیچیده است و باید توسط پزشکان متخصص صورت گیرد.
پژوهشگران مصرف برخی از مواد غذایی را عامل ایجاد و یا بروز علائم شدیدتر اختلال عدم توجه می‌دانند. به جز این دسته از مواد که مصرفشان ممنوع است، در تحقیقات مشخص شده است که تغییر رژیم غذایی در کنترل و یا درمان عدم توجه نقش خاصی ندارد. و معمولاٌ توصیه‌ای در زمینه‌ی تغییر رژیم غذایی نمی‌شود و افراد می توانند در زمان درمان خود، از رژیم غذایی قبلی خود استفاده کند. مگر آن که مواد غذایی در تداخل با درمان دارویی ایجاد مشکل نمایند.
یکی از ساده‌ترین و در دسترس‌ترین راه‌ها ورزش مداوم روزانه است. ورزش هم در کاهش علائم در کودکان و هم در بزرگسالان کاربرد فراوان دارد. ورزش موجب دفع انرژی اضافه و در نتیجه، افزایش تمرکز، انگیزه و بهبود خلق و خوی افراد درگیر با این اختلال می‌شود. همچنین ورزش می‌تواند منجر به ترشح دوپامین، نوراپی‌نفرین و سروتونین در مغز انسان شود. پس می‌تواند جایگیزین بسیار مناسبی برای مصرف داروهای شیمیایی محرک ترشح دوپامین باشد. با این تفاوت که علاوه بر درمان عدم توجه، می‌تواند بر سلامتی دیگر نقاط بدن نیز تأثیر مثبت بگذارد. همینطور ورزش برعکس استفاده از قرص و دارو هیچ عارضه‌ای ندارد.
همه‌ی افراد، با هر جنسیتی می‌توانند دچار این اختلال بشوند اما بروز علائم هیجانی این اختلال در خانم‌ها بسیار شدیدتر است. متأسفانه این باور غلط وجود دارد که این دسته از اختلالات فقط مختص به گروه آقایان است. همین امر موجب شده قدرت تشخیص، و به تبع آن، شروع روند درمان در خانم‌ها به کندی صورت گیرد. آقایان علائم بیش فعالی ناشی از عدم توجه را به راحتی از خود بروز می‌دهند و تشخیص در آن ها راحت است. اما خانم‌ها سال‌ها با این فکر که غمگین یا افسرده هستند زندگی خود را می‌گذرانند. در صورتی که به فرد متخصص مراجعه کنند متوجه می‌شوند که دچار عدم توجه شده‌اند و باید درمان شوند.
